诸子百家  孙子  《孙子兵法》

sūn zǐ yuē dì xíng yǒu tōng zhě yǒu guà zhě yǒu zhī zhě yǒu ài zhě yǒu xiǎn zhě yǒu yuǎn zhě wǒ kě yǐ wǎng bǐ kě yǐ lái yuē tōng tōng xíng zhě xiān jū gāo yáng lì liáng dào yǐ zhàn zé lì kě yǐ wǎng nán yǐ fǎn yuē guà guà xíng zhě dí wú bèi chū ér shèng zhī dí ruò yǒu bèi chū ér bú shèng nán yǐ fǎn bú lì wǒ chū ér bú lì bǐ chū ér bú lì yuē zhī zhī xíng zhě dí suī lì wǒ wǒ wú chū yě yǐn ér qù zhī lìng dí bàn chū ér jī zhī lì ài xíng zhě wǒ xiān jū zhī bì yíng zhī yǐ dài dí ruò dí xiān jū zhī yíng ér wù cóng bù yíng ér cóng zhī xiǎn xíng zhě wǒ xiān jū zhī bì jū gāo yáng yǐ dài dí ruò dí xiān jū zhī yǐn ér qù zhī wù cóng yě yuǎn xíng zhě shì jūn nán yǐ tiǎo zhàn zhàn ér bú lì fán cǐ liù zhě dì zhī dào yě jiàng zhī zhì rèn bù kě bù chá yě 　　　　gù bīng yǒu zǒu zhě yǒu chí zhě yǒu xiàn zhě yǒu bēng zhě yǒu luàn zhě yǒu běi zhě fán cǐ liù zhě fēi tiān zhī zāi jiàng zhī guò yě fú shì jūn yǐ yì jī shí yuē zǒu zú qiáng lì ruò yuē chí lì qiáng zú ruò yuē xiàn dà lì nù ér bù fú yù dí duì ér zì zhàn jiàng bù zhī qí néng yuē bēng jiàng ruò bù yán jiào dào bù míng lì zú wú cháng chén bīng zòng héng yuē luàn jiàng bù néng liào dí yǐ shǎo hé zhòng yǐ ruò jī qiáng bīng wú xuǎn fēng yuē běi fán cǐ liù zhě bài zhī dào yě jiàng zhī zhì rèn bù kě bù chá yě 　　　　fú dì xíng zhě bīng zhī zhù yě liào dí zhì shèng jì xiǎn è yuǎn jìn shàng jiàng zhī dào yě zhī cǐ ér yòng zhàn zhě bì shèng bù zhī cǐ ér yòng zhàn zhě bì bài 　　　　gù zhàn dào bì shèng zhǔ yuē wú zhàn bì zhàn kě yě zhàn dào bú shèng zhǔ yuē bì zhàn wú zhàn kě yě gù jìn bù qiú míng tuì bú bì zuì wéi rén shì bǎo ér lì hé yú zhǔ guó zhī bǎo yě 　　　　shì zú rú yīng ér gù kě yǔ zhī fù shēn xī shì zú rú ài zǐ gù kě yǔ zhī jù sǐ hòu ér bù néng shǐ ài ér bù néng lìng luàn ér bù néng zhì pì ruò jiāo zǐ bù kě yòng yě 　　　　zhī wú zú zhī kě yǐ jī ér bù zhī dí zhī bù kě jī shèng zhī bàn yě zhī dí zhī kě jī ér bù zhī wú zú zhī bù kě yǐ jī shèng zhī bàn yě zhī dí zhī kě jī zhī wú zú zhī kě yǐ jī ér bù zhī dì xíng zhī bù kě yǐ zhàn shèng zhī bàn yě gù zhī bīng zhě dòng ér bù mí jǔ ér bù qióng gù yuē zhī bǐ zhī jǐ shèng nǎi bú dài zhī tiān zhī dì shèng nǎi bù qióng

sūn zǐ bīng fǎ · dì xíng piān

孙子说：地形有“通”、“挂”、“支”、“隘”、“险”、“远”六种。凡是我方可以去，敌方也可以来的地域，叫做“通”；在“通”形地域，我方应先占据高阳地带，保持粮道畅通，这样作战就有利。凡是可以前进，难以返回的地域，叫做“挂”；在“挂”形地域，如果敌人没有防备，我军可以出击战胜它；如果敌人有防备，我军出击不能取胜，而且难以返回，这对我方不利。凡是我方出击不利，敌方出击也不利的地域，叫做“支”；在“支”形地域，敌人即使以利相诱，我军也不应出击；应率军假装退走，诱使敌人出一半时再攻击它，这样做有利。在“隘”形地域，我方应先占据，并用重兵封锁隘口，等待敌人；如果敌人先占据了隘口，我方应根据敌人是否封锁隘口来决定是否进攻。在“险”形地域，我方应先占据，占据居高向阳的地方等待敌人；如果敌人先占据，我方应引兵退走，不要进攻。在“远”形地域，双方势均力敌，不宜挑战，如果挑战对我方不利。以上这六点，是利用地形的原则；将领的重大责任，不可不认真考察研究。

所以军队打败仗的情况有“走”、“弛”、“陷”、“崩”、“乱”、“北”六种。这六种情况，不是天然灾害造成的，而是将领的过错。在势均力敌的情况下，以一击十，叫做“走”；士卒强悍，军官懦弱，叫做“弛”；军官强悍，士卒懦弱，叫做“陷”；高级将领暴躁不服从指挥，遇敌时因心怀怨愤而擅自出战，将领又不了解他们的能力，叫做“崩”；将领懦弱不严，教育训练不明，官兵无常法，布阵杂乱无章，叫做“乱”；将领不能正确判断敌情，以少击众，以弱击强，没有精锐的前锋部队，叫做“北”。以上这六种情况，是导致失败的原因；将领的重大责任，不可不认真考察研究。

地形是用兵的辅助条件。正确判断敌情，夺取胜利，考察地形险厄和路程远近，这是上将应掌握的方法。懂得这些道理去指挥作战，必定会胜利；不懂得这些道理去指挥作战，必定会失败。

所以，按照战争规律有必胜把握时，国君说不打，也可以坚决地打；按照战争规律没有必胜把握时，国君说一定要打，也可以不打。所以，进攻不谋求战胜的虚名，退却不回避违命的罪责，只求保全民众，符合国君的利益，这样的将领是国家的宝贵财富。

将领对待士卒像对待婴儿一样关怀，士卒就可以与他共赴深溪；将领对待士卒像对待爱子一样爱护，士卒就可以与他同生共死。如果厚待士卒却不能使用他们，溺爱士卒却不能命令他们，士卒违法乱纪却不能整治他们，那就像娇惯的孩子一样，是不能用来作战的。

只知道自己的部队可以进攻，而不知道敌人不可进攻，取胜的可能性只有一半；只知道敌人可以进攻，而不知道自己的部队不能进攻，取胜的可能性只有一半；知道敌人可以进攻，也知道自己的部队可以进攻，但不知道地形不利于作战，取胜的可能性只有一半。所以，懂得用兵的将领，行动起来不会迷惑，所采取的措施变化无穷。所以说：了解敌方，了解我方，取胜就不会有危险；了解天时，了解地利，取胜就不会有穷尽。

《孙子兵法·地形篇》